Δρ. Φραγκίσκος Γαΐτης, Αν. Γενικός Διευθυντής Ενιαίου Φορέα Ελέγχου Τροφίμων (Ε.Φ.Ε.Τ.)
1. Η επισιτιστική κρίση συγκαταλέγεται ανάμεσα στα μεγαλύτερα προβλήματα παγκοσμίως σήμερα. Πώς και σε ποιο βαθμό σχετίζεται με την ασφάλεια των τροφίμων;
Η επισιτιστική κρίση, αποτελεί μια κατάσταση εκτεταμένης έλλειψης τροφίμων ή έλλειψης πρόσβασης σε επαρκείς ποσότητες θρεπτικών και προσιτών τροφίμων για ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού. Μπορεί να οφείλεται σε φυσικές καταστροφές, πολέμους, σε οικονομική αστάθεια, στην κλιματική αλλαγή και σε αναποτελεσματικές γεωργικές πρακτικές ενώ ενισχύεται από παράγοντες όπως η φτώχεια και η ανεργία. Αποτελεί μια παγκόσμια πρόκληση η οποία απαιτεί μια ολοκληρωμένη και πολύπλευρη προσέγγιση από κυβερνήσεις, διεθνείς οργανισμούς και τοπικές κοινότητες. Στην Ευρώπη, μια πλούσια και ανεπτυγμένη ένωση κρατών, ξεκίνησε εντόνως η συζήτηση περί επισιτιστικής επάρκειας με την έναρξη των εχθροπραξιών στην Ουκρανία, καθώς αυτές επηρέασαν το παγκόσμιο εμπόριο βασικών αγροτικών πρώτων υλών και ενέργειας για τα οποία η Ουκρανία αλλά και η Ρωσία αποτελούσαν βασικούς προμηθευτές.
Η επισιτιστική ανεπάρκεια και η ασφάλεια τροφίμων, δηλαδή η διασφάλιση ότι τα παραγόμενα τρόφιμα είναι ποιοτικά, θρεπτικά και απαλλαγμένα από επικίνδυνους για την υγεία βιολογικούς και χημικούς παράγοντες, είναι δύο διακριτές μεν αλλά αλληλένδετες δε, έννοιες.
Η επισιτιστική ανεπάρκεια μπορεί να επηρεάσει την ασφάλεια των τροφίμων: α) μέσω παραγωγής και διάθεσης προϊόντων διατροφής από αμφιβόλου ποιότητας πρώτες ύλες οι οποίες μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο τροφιμογενών λοιμώξεων και β) μέσω εξώθησης των καταναλωτών να δώσουν προτεραιότητα στην ποσότητα έναντι της ποιότητας αγοράζοντας τρόφιμα χαμηλής ποιότητας και θρεπτικής αξίας. Οι ευάλωτοι πληθυσμοί (παιδιά, ηλικιωμένοι, ανοσοκατεσταλμένοι, άνεργοι) μπορεί να αντιμετωπίσουν πρόσθετες προκλήσεις όσον αφορά την πρόσβαση σε ασφαλή και θρεπτικά τρόφιμα, επιδεινώνοντας την ευαισθησία τους σε τροφιμογενείς λοιμώξεις.
Η έκτακτη κατάσταση στο εμπόριο αγροτικών προϊόντων που διαμορφώθηκε από τον πόλεμο στην Ουκρανία, καταδεικνύει τη σημασία που έχει για τη χώρα μας η αύξηση ή/και τροποποίηση της γεωργικής παραγωγής προκειμένου να ενισχυθεί η παραγωγή αγροτικών πρώτων υλών και η μείωση της εξάρτησης από εξωτερικές πηγές.
2. Γιατί είναι σημαντικό να καταναλώνουμε ασφαλή τρόφιμα και τι σημαίνει αυτό για την παγκόσμια υγεία;
Η κατανάλωση ασφαλών τροφίμων είναι ζωτικής σημασίας για την παγκόσμια υγεία, καθώς:
α) προλαμβάνει τις τροφιμογενείς λοιμώξεις, που προκαλούνται από βακτήρια, ιούς, παράσιτα, τοξίνες ή χημικούς επιμολυντές που υπάρχουν σε μολυσμένα τρόφιμα
β) συμβάλλει στην ευημερία των καταναλωτών, προστατεύοντας τη δημόσια υγεία, καθώς ενδεχόμενα διατροφικά περιστατικά επηρεάζουν μεγάλο αριθμό ανθρώπων.
δ) ευθυγραμμίζεται με αρκετούς από τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών (Sustainable Development Goals - SDG), συμπεριλαμβανομένων των SDG 2 (Zero Hunger) και SDG 3 (Good Health and Well-being). Η διασφάλιση ασφαλών τροφίμων συμβάλλει στην επίτευξη αυτών των στόχων προάγοντας την επισιτιστική ασφάλεια, τη μείωση του υποσιτισμού και τη βελτίωση της υγείας συνολικά.
ε) ενισχύει την εμπιστοσύνη των καταναλωτών, οι οποίοι έτσι είναι πιο πιθανό να κάνουν πιο υγιεινές επιλογές τροφίμων και να απολαμβάνουν τα γεύματά τους χωρίς ανησυχία.
3. Πέραν των θεμάτων υγείας, ποιος είναι ο αντίκτυπος της ασφάλειας των τροφίμων στην παγκόσμια οικονομία;
Η ασφάλεια των τροφίμων δεν προστατεύει μόνο τη δημόσια υγεία, αλλά συμβάλλει επίσης στην οικονομική ανάπτυξη, τη σταθερότητα της αγοράς και τη βιωσιμότητα της βιομηχανίας τροφίμων. Επηρεάζει το διεθνές εμπόριο τροφίμων καθώς η διασφάλιση της ασφάλειας των τροφίμων αποτελεί κρίσιμη απαίτηση. Οι χώρες εισαγωγής έχουν συχνά αυστηρά πρότυπα και κανονισμούς για την ασφάλεια των τροφίμων όπου η μη τήρηση τους μπορεί να επιφέρει εμπορικούς περιορισμούς ή απαγορεύσεις.
Επιπλέον, η ασφάλεια τροφίμων ενισχύει την εμπιστοσύνη των καταναλωτών στις επιχειρήσεις που παράγουν τρόφιμα, καθιστώντας πιο πιθανές τις αγορές, γεγονός που υποστηρίζει την ανάπτυξη της βιομηχανίας τροφίμων, ενώ αντίθετα περιστατικά τροφιμογενών λοιμώξεων μπορούν να κλονίσουν την εμπιστοσύνη τους, οδηγώντας σε μειωμένη κατανάλωση, ζημιά στη φήμη και οικονομικές απώλειες για τις επιχειρήσεις.
Οι τροφιμογενείς λοιμώξεις επιφέρουν σημαντική οικονομική επιβάρυνση τόσο στα άτομα που ασθενούν όσο και στα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης ενώ παράλληλα επηρεάζεται η παραγωγικότητα λόγω ασθένειας και απουσίας από την εργασία. Μη ασφαλή τρόφιμα, μπορεί επίσης να οδηγήσουν σε δαπανηρές ανακλήσεις προϊόντων, αναστολή της παραγωγής και πιθανές οικονομικές και νομικές συνέπειες καθώς και ζημιά στη φήμη μιας επιχείρησης.
Τέλος, η τήρηση υψηλών προτύπων ασφάλειας τροφίμων μπορεί να προσφέρει στις επιχειρήσεις ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στην αγορά και μπορεί να ανοίξει πόρτες σε νέες ευκαιρίες και να επεκτείνει την επιχειρηματική ανάπτυξη.
4. Πόσο εφικτό είναι να βεβαιωθούμε ότι ένα τρόφιμο είναι ασφαλές; Και πώς συνδράμουν στην προσπάθεια αυτή τα σχετικά πρότυπα πιστοποίησης;
Η βάση της προσέγγισης της διασφάλισης της ασφάλειας και της ποιότητας των παραγόμενων τροφίμων είναι η πρόληψη. Η ενεργή εμπλοκή των επιχειρήσεων μέσω της υποχρεωτικής εφαρμογής αντίστοιχων συστημάτων (HACCP, BRC, IFS κλπ) σε συνδυασμό με τους συνεχείς ελέγχους από πλευράς αρμόδιων ελεγκτικών αρχών για την εξακρίβωση της εφαρμογής όλων των κανόνων ορθής παραγωγικής πρακτικής και βέβαια της νομοθεσίας, διασφαλίζουν την παραγωγή ασφαλών τροφίμων σε μεγάλο βαθμό. Είναι επίσης σημαντικό να σημειωθεί ότι η ασφάλεια των τροφίμων αποτελεί κοινή ευθύνη καθώς και οι καταναλωτές διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο εφαρμόζοντας τις κατάλληλες τεχνικές χειρισμού, αποθήκευσης και προετοιμασίας γευμάτων.
Τα πρότυπα πιστοποίησης παρέχουν ένα δομημένο πλαίσιο για τις επιχειρήσεις τροφίμων ώστε να καθιερώσουν και να διατηρήσουν ασφαλείς πρακτικές παραγωγής, διακίνησης και διάθεσης τροφίμων. Συμβάλλουν στον μείωση του κινδύνου, στη συμμόρφωση, στη συνεχή βελτίωση, στην πρόσβαση στην αγορά και στην εμπιστοσύνη των καταναλωτών. Με την ευθυγράμμιση με αναγνωρισμένα πρότυπα, οι επιχειρήσεις επιδεικνύουν τη δέσμευσή τους στην ασφάλεια των τροφίμων και ενισχύουν την ανταγωνιστικότητά τους στις εγχώριες και διεθνείς αγορές.
Η φετινή εκστρατεία για την Παγκόσμια Ημέρα Ασφάλειας Τροφίμων έχει κεντρικό θέμα «Τα πρότυπα τροφίμων σώζουν ζωές». Η διεθνής συνεργασία και η εναρμόνιση των προτύπων ασφάλειας τροφίμων διευκολύνουν το εμπόριο και διασφαλίζουν συνεπείς πρακτικές ασφάλειας τροφίμων διασυνοριακά. Οργανισμοί όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) και η Διεθνής Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) εργάζονται για την ανάπτυξη διεθνών κατευθυντήριων γραμμών και προτύπων για την προώθηση της παγκόσμιας ασφάλειας των τροφίμων.
Σε εθνικό επίπεδο ο Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ) ως η Κεντρική Αρμόδια Αρχή για τα τρόφιμα, δίνει καθημερινά τη μάχη για την προστασία των καταναλωτών με τη διασφάλιση της εισαγωγής, παραγωγής και διακίνησης ασφαλών και υγιεινών τροφίμων, όπως επίσης και για τη προστασία τους από φαινόμενα παραπλάνησης και δόλιων πρακτικών, ενισχύοντας έτσι και την υγιή επιχειρηματικότητα. Αποτελεί το: α) Εθνικό Σημείο Επαφής του Δικτύου Προειδοποίησης και Συνεργασίας (Alert and Cooperation Network [ACN]), το οποίο περιλαμβάνει το Σύστημα Έγκαιρης Προειδοποίησης για τα Τρόφιμα και τις Ζωοτροφές (RASFF), το Δίκτυο Διοικητικής Συνδρομής και Συνεργασίας (AAC) και το Δίκτυο της ΕΕ για την Καταπολέμηση της Απάτης στην Αγροδιατροφική Αλυσίδα (FFN), β) Εστιακό Σημείο της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) και γ) Εθνικό Σημείο Επαφής Codex Alimentarius, αξιοποιώντας κάθε διαθέσιμη πληροφορία και συνεργασία για την επιτυχή επίτευξη των στόχων του.