Καλόν εν παντί το ίσον. Υπερβολή δε και έλλειψις ού μοι δοκεί. (Δημόκριτος 460-370 πχ)
Επί του παρόντος, δυστυχώς, δεν είναι ακόμη δυνατό να πούμε επακριβώς ποια μακροχρόνια επίδραση θα έχει η κρίση της πανδημίας του νέου κοροναϊού στην ποιότητα του αέρα που αναπνέουμε και στο ευρύτερο κλίμα της γης. Η χρονική διάρκεια της πανδημίας είναι πολύ σύντομη από το ξεκίνημά της μέχρι σήμερα. Η μείωση των αερίων εκπομπών (λόγω της περιορισμένης κυκλοφορίας και των λιγότερων βιομηχανικών διεργασιών που παρέμειναν σε λειτουργία) έχει πάντα μια θετική επίδραση, έστω πρόσκαιρη, στην ποιότητα του αέρα και στην ποσότητα των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα. Ωστόσο, το κατά πόσον υπάρχει κάποια επίδραση και πόσο έντονη είναι αυτή, η επιστήμη θα μπορέσει να την αξιολογήσει αντικειμενικά μόνο όταν είναι διαθέσιμα πλήρη σχετικά στοιχεία και δεδομένα.
Τα δορυφορικά δεδομένα από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος (ΕΥΔ – Copernicus Atmosphere Monitoring Service (CAMS) δείχνουν σημαντικές μειώσεις αερίων εκπομπών (π.χ. οξειδίων του αζώτου) στην ατμόσφαιρα πολλών ευρωπαϊκών πόλεων κατά το διάστημα της εφαρμογής μέτρων κατά της εξάπλωσης του νέου κορονοϊού, όπως ο περιορισμός στις μετακινήσεις του πληθυσμού, η εξ αποστάσεως εργασία και η αναστολή εργασίας σε συγκεκριμένες βιομηχανίες (διυλιστήρια και μονάδες ηλεκτροπαραγωγής παρέμειναν για ευνόητους λόγους σε λειτουργία).
Θα πρέπει να σημειωθεί, ωστόσο, ότι τα δεδομένα αυτά αντικατοπτρίζουν την ποσότητα των αερίων εκπομπών στη ατμόσφαιρα καταγεγραμμένα από το διάστημα και ότι είναι επίσης μόνο ένα στιγμιότυπο (χρόνος υπερπτήσης των συγκεκριμένων περιοχών από το δορυφόρο) στο χρόνο. Δεν είναι δυνατόν να εξαχθούν συμπεράσματα σχετικά με την ατμοσφαιρική ρύπανση που σχετίζεται με την υγεία, δηλαδή στον αέρα της αναπνοής μας. Για να γίνει αυτό, θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν οι τιμές των αερίων εκπομπών που μετρώνται επιτόπου κοντά στο έδαφος.
Τέτοιοι σταθμοί μέτρησης παρουσιάζουν ποικίλους βαθμούς μείωσης των συγκεντρώσεων, οι οποίοι μπορούν να αξιολογηθούν ουσιαστικά έχοντας μετρητικά δεδομένα για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, όταν οι μετεωρολογικές επιδράσεις κατά μέσο όρο εξαλείφονται, καθότι στην περίπτωση της ποιότητας του αέρα, η επίδραση της μετεωρολογίας πρέπει να ληφθεί επίσης υπόψη επιπλέον των αερίων εκπομπών π.χ. από την παραγωγή ενέργειας, τις επήγιες και εναέριες μεταφορές και τη βιομηχανία. Εάν εμφανιστούν καιρικές συνθήκες χαμηλής ανταλλαγής, οι ρύποι συσσωρεύονται στον αέρα, ενώ οι ισχυροί άνεμοι βοηθούν στην ταχεία κατανομή των ρύπων.
Όσον αφορά τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, μπορεί να υποτεθεί ότι η μείωση της κυκλοφορίας των αυτοκινήτων στους δρόμους, ο μικρότερος αριθμών αεροσκαφών στον ουρανό και η χαμηλότερη έως μηδενική παραγωγή στη βιομηχανία οδηγούν πρόσκαιρα επίσης σε χαμηλότερες εκπομπές. Ταυτόχρονα, όμως, χρησιμοποιείται περισσότερη ηλεκτρική ενέργεια τόσο στα νοικοκυριά, π.χ. για επαγγελματικούς λόγους (εργασία εξ αποστάσεως) ή για ψυχαγωγία (streaming υπηρεσίες) όσο και στα data centers που έχουν να διαχειριστούν και μεταφέρουν μεγαλύτερο IT φορτίο. Αυτό που έχει σημασία, ωστόσο, είναι πώς παράγεται αυτή η ηλεκτρική ενέργεια, από το ανανεώσιμο αιολικό ή/και ηλιακό δυναμικό του πλανήτη μας ή σε σταθμούς παραγωγής ενέργειας με καύση συμβατικών καυσίμων που είτε έχουν μικρή (φυσικό αέριο) είτε μεγάλη ένταση σε άνθρακα (μαζούτ ή λιγνίτης). Η τρέχουσα χαμηλή τιμή του πετρελαίου είναι επίσης πολύ πιθανό να οδηγήσει σε υψηλότερες πωλήσεις των προϊόντων της συγκεκριμένης πρωτογενούς πηγής ενέργειας.
Επίσης, λόγω της σημαντικής μείωσης παγκοσμίως των εμπορικών αεροπορικών μεταφορών, η ηχορύπανση που προκαλείται γύρω από τα αεροδρόμια από τις προσγειώσεις και απογειώσεις των αεροσκαφών έχει επίσης μειωθεί σημαντικά και σε συγκεκριμένες περιπτώσεις έχουν επέλθει μειώσεις της μέσης στάθμης θορύβου της τάξης των 10 dB(A) ημερησίως κατά τη διάρκεια της περιόδου αυτής. Επί του παρόντος, ωστόσο, δεν είναι δυνατόν να εκτιμηθεί η επίδραση της σημαντικά μειωμένης ηχορύπανσης στην ανθρώπινη υγεία. Ένα μεγάλο μέρος των επιπτώσεων του θορύβου στον άνθρωπο προκαλείται από την ηχορύπανση για μεγάλο χρονικό διάστημα, δηλαδή μήνες ή έτη. Συνεπώς, δεν μπορεί να υποτεθεί ότι η βραχυπρόθεσμη μείωση της ηχορύπανσης μειώνει τον υφιστάμενο κίνδυνο ασθένειας λόγω θορύβου από την κυκλοφορία των αεροσκαφών.
Τέλος οι θαλάσσιοι οδοί καθαρίζουν και πάλι με χαρακτηριστικό παράδειγμα τα κρυστάλλινα κανάλια της Βενετίας, λίγο μετά την επιβολή απαγόρευσης κυκλοφορίας στην Ιταλία, δείχνοντας καθαρό μπλε αντί για το συνηθισμένο λασπωμένο νερό. Επίσης δεδομένου ότι τόσο τα κρουαζιερόπλοια που είναι αποκλεισμένα όσο και οι περιορισμένες θαλάσσιες εμπορικές μεταφορές οδήγησαν στη μείωση των μετακινήσεων με αποτέλεσμα λιγότερη ρύπανση και ηχορύπανση στους ωκεανούς. Αυτό μειώνει το επίπεδο άγχους των θαλάσσιων ζώων.
Ωστόσο είναι λυπηρό το γεγονός, ότι η διαπιστούμενη αυτή ανακούφιση του πλανήτη, προέρχεται από την μείωση της οικονομικής και παραγωγικής δραστηριότητας λόγω των μέτρων που επιβλήθηκαν παγκοσμίως κατά της εξάπλωσης του νέου κορονοϊού.
Μήπως τελικά η εμφάνιση του νέου κορονοϊού αποτελεί/αποτέλεσε την άμυνα του πλανήτη μας στην συνεχιζόμενη ανθρωπογενή σταδιακή καταστροφή του? Και αν είναι έτσι, θα μπορέσει η πανδημία να γίνει η αφορμή για μια νέα προσπάθεια αφύπνισης της περιβαλλοντικής συνείδησης του καθενός μας?
Από την άλλη πλευρά μια παρενέργεια της πανδημίας του νέου κορονοϊού ήταν εκτός από την μείωση των οικονομικών αποτελεσμάτων τόσο σε μεγάλο αριθμό οικονομικών και παραγωγικών δραστηριοτήτων όσο και προσωπικά των εργαζομένων και η αλλαγή των καθημερινών ανθρώπινων συμπεριφορών.
Είτε αυτές προέκυψαν εκ των εν όντων για την αντιμετώπιση της πανδημίας (χρήση πλαστικών μασκών και πλαστικών γαντιών και προστατευτικού εξοπλισμού μιας χρήσης, ακόμα και οι σάκοι για την μεταφορά των σορών) είτε αυτές προέκυψαν από την καθημερινή μας ευκολία (χρήση πλαστικής συσκευασίας από αγορές στα supermarket έως τις υπηρεσίες to go και το ηλεκτρονικό εμπόριο).
Πολλές, λοιπόν, από τις εμβληματικές φωτογραφίες της πανδημίας που κυκλοφορούν στον ηλεκτρονικό και έντυπο τύπο έχουν το πλαστικό ως κοινό και κυρίαρχο στοιχείο. Και σαν να μην έφτανε αυτό, όλες οι κυβερνήσεις των κρατών προσπαθούν να αυξήσουν τα αποθέματά τους στα πλαστικά αυτά προϊόντα, τα οποία ομολογουμένως απαιτούνται, εν όψει ενός δεύτερου κύματος της πανδημίας, το οποίο πολλοί επιστήμονες σίγουρα αναμένουν και διερωτώνται πόσο έντονο θα είναι.
Μπορούμε μόνο να ελπίζουμε ότι, ως αποτέλεσμα των περιορισμών που επιβλήθηκαν και της αλλαγή των καθημερινών μας συνηθειών, όσο το δυνατόν λιγότερα από αυτά τα πλαστικά προϊόντα μιας χρήσης θα καταλήξουν στη φύση. Πολύ περισσότερο, ωστόσο, θα έπρεπε να καταδείξουμε την περιβαλλοντική μας συνείδηση και να φροντίσουμε τα συγκεκριμένα προϊόντα να διοχετευτούν εκεί που ανήκουν, στις μονάδες ανακύκλωσης.
Τέλος, με δεδομένο ότι η κρίση της πανδημίας κυριάρχησε στα πρωτοσέλιδα όλο αυτό το διάστημα, η κρίση της υπερθέρμανσης του πλανήτη και η με αυτή σχετιζόμενη κλιματική αλλαγή έχει επισκιαστεί. Οι ειδικοί επιστήμονες προειδοποιούν να μην καθυστερήσουν σημαντικές αποφάσεις για το κλίμα – ακόμη και αν η COP26 έχει αναβληθεί μέχρι το 2021.
Ο πλανήτης μας είναι αδιαμφισβήτητα πανέμορφος αλλά ταυτόχρονα και πολύ βασανιζόμενος από περιβαλλοντικά προβλήματα, όπως η ρύπανση της ατμόσφαιρας από αέριους ρύπους και αύξηση της μέσης θερμοκρασίας, που, όπως προαναφέρθηκε, προκαλείται από την συγκέντρωση στην ατμόσφαιρα των αερίων του θερμοκηπίου, κυρίως διοξειδίου του άνθρακα και δευτερευόντως του υποξειδίου του αζώτου και μεθανίου.
Αυτό που έγινε σαφές κατά τις ημέρες της πανδημίας είναι ότι η επίδραση του νέου κορονοϊού SARS-CoV-2 στην ποιότητα του αέρα, στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και τους κινδύνους για την υγεία που σχετίζονται με το θόρυβο ήταν/είναι θετική, αλλά με βραχυπρόθεσμο αποτέλεσμα. Η μακροπρόθεσμη βελτίωση μπορεί να επιτευχθεί μόνο με στοχευμένες πολιτικές για το κλίμα και το περιβάλλον που αλλάζουν τις δομές παραγωγής, τις υποδομές και τα πρότυπα κατανάλωσης και κινητικότητας με βιώσιμο τρόπο.
Εάν, μετά την κρίση, η οικονομική και παραγωγική δραστηριότητα συνεχιστεί όπως και πριν και οι επήγιες και εναέριες μεταφορές αρχίσουν και πάλι, τόσο οι αέριες εκπομπές όσο και ο θόρυβος θα επιστρέψουν επίσης. Για το λόγο αυτό, αναμένεται από μια συγκροτημένη πολιτεία να προτείνει να συνδυαστούν οικονομικά και επενδυτικά προγράμματα με στόχο την βιώσιμη ανάπτυξη των οικονομικών και παραγωγικών δραστηριοτήτων λαμβάνοντας υπόψη τον οικονομικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό παράγοντα.
Όσο δε αφορά στη συμμετοχή του καθενός από εμάς στην κοινή προσπάθεια για την προστασία του περιβάλλοντος, αυτή μπορεί να στεφθεί με επιτυχία επιλέγοντας το σωστό μείγμα στις καταναλωτικές μας συνήθειες και στα όσα κάνουμε καθημερινά τόσο στην προσωπική μας όσο και επαγγελματική μας ζωή.
Αυτό, ομολογουμένως, δεν είναι εύκολο να βρεθεί για τον καθένα μας, ωστόσο αξίζει να προσπαθήσουμε.