Instrukcję eksploatacji wprowadza Rozporządzenie Ministra Energii z dnia 28 sierpnia 2019 roku, które zaczęło być obowiązujące dopiero 25 października 2020 roku, 13 miesięcy od dnia ogłoszenia. Powodem była pandemia, która wystąpiła w międzyczasie. W związku z tym ustawodawca postanowił przesunąć wejście w życie rozporządzenia, co dało też czas na uaktualnienie posiadanych instrukcji lub przygotowanie się na wdrożenie takiej instrukcji. Należy pamiętać, że instrukcja eksploatacji urządzeń energetycznych jest Instrukcją dla prac eksploatacyjnych prowadzonych przy urządzeniach energetycznych - jest wdrażana i opracowywana przez pracodawcę. We wcześniejszym rozporządzeniu mieliśmy do czynienia z innego typu określeniem, „prowadzącym eksploatację”, był szerszy wachlarz jednostek, osób prawnych i fizycznych, które miały obowiązek opracowania instrukcji. Obecnie występuje pracodawca, który może upoważniać konkretne osoby do sporządzenia bądź wykonywania prac eksploatacyjnych.
Do jakich prac instrukcja eksploatacji ma zastosowanie?
Trudno wymienić wszystkie rodzaje prac. Zdecydowanie łatwiej jest powiedzieć, do jakich prac nie stosuje się rozporządzenia. Mianowicie przepisów rozporządzenia nie stosujemy do prac, które:
- wykonywane są przy urządzeniach energetycznych związanych z ruchem drogowym w zakresie regulowanym Ustawą Prawo o ruchu drogowym,
- do żeglugi śródlądowej i morskiej w zakresie uregulowanym odpowiednimi ustawami, czyli ustawą o Żegludze śródlądowej oraz ustawą Kodeks morski,
- przy urządzeniach energetycznych, nad którymi są prowadzone prace badawcze w jednostkach do tego powołanych,
- przy urządzeniach i instalacjach gazowych w zakresie uregulowanym rozporządzeniem w sprawie bezpieczeństwa, higieny pracy przy budowie i eksploatacji sieci gazowych oraz uruchamianiu instalacji gazu ziemnego,
- przy urządzeniach energetycznych powszechnego użytku w zakresie obsługi,
- przy urządzeniach związanych z ustawą o regulowanych zakresem prawo atomowe i urządzeniach stosowanych w górnictwie.
Urządzenia energetyczne powszechnego użytku
Urządzenia energetyczne powszechnego użytku mają wyłączenie tylko w zakresie obsługi. Wcześniej na podstawie rozporządzenia były wyłączone w pełnym zakresie. Możemy podzielić te urządzenia przed podjęciem decyzji o opracowaniu instrukcji, dla których urządzeń będziemy ją stosować - mamy do czynienia z urządzeniami energetycznymi do celów technicznych oraz urządzeniami powszechnego użytku.
Definicja urządzenia energetycznego
Urządzenia energetyczne są to urządzenia, instalacje i sieci w rozumieniu przepisów prawa energetycznego stosowane w technicznych procesach wytwarzania, przetwarzania, przesyłania, dystrybucji i magazynowania oraz użytkowania paliw i energii.
Urządzenie zawarte w definicji to urządzenia techniczne, które są stosowane w procesach energetycznych. Instalacje to urządzenia z układami połączeń, a sieci to instalacje połączone, współpracujące ze sobą i służące do przesyłania, dystrybucji paliw lub energii i, do przedsiębiorstwa energetycznego. Definicję można w prostszy sposób wytłumaczyć: urządzenie energetyczne to maszyny, aparaty, przewody, a także ich zespoły, przez które w stanie pracy przepływa odpowiedni rodzaj energii lub paliwa lub obecnie jest w nim zmagazynowany.
Spełnienie obowiązku
Obowiązek sporządzenia i posiadania IEUE ciąży na pracodawcy. Może on wyznaczyć do realizacji tego obowiązku swoich pracowników lub firmę zewnętrzną – ustawodawca nie przewiduje tu szczególnych wymagań. Należy jednak zwrócić uwagę, iż Instrukcja łączy ze sobą elementy BHP oraz aspektów technicznych i energetycznych. Możliwa jest dlatego współpraca i pomoc tylko w aspektach wykraczających poza sferę BHP.
Wypełnienie prawnego obowiązku pracodawcy w zakresie przygotowania instrukcji eksploatacji jest jednym z poważnych argumentów. Dlaczego? W jednym dokumencie mamy zebrane dedykowane przepisy techniczne, które zostały zidentyfikowane dla danego urządzenia. Część tych informacji otrzymujemy też w dokumentacji fabrycznej, z projektów, z innego typu opracowań, które są wykonywane przed zaprojektowaniem czy też w trakcie procesu projektowania instalacji produkcyjnych. Mamy wyłuszczone przepisy prawa, którym podlegają urządzenia, co daje nam bardzo duży zasób.
IEUE to dokument, który zawiera określone procedury i zasady wykonywania czynności niezbędnych dla bezpiecznego wykonywania pracy przy urządzeniach elektroenergetycznych, teoretycznie jedna instrukcja (w formie jednego opracowania) może obejmować cały zakład lub całe przedsiębiorstwo. W praktyce dzieli się instrukcję na działy (w zależności od charakterystyki zakładu). Rzadkością (choć zdarzają się takie przypadki) jest sporządzanie odrębnej instrukcji wyłącznie dla jednego urządzenia.
Co zawiera instrukcja eksploatacji urządzeń energetycznych?
To dokument w formie instrukcji, który zawiera szczegółowe zasady dotyczące prawidłowego i bezpiecznego użytkowania, przeglądów, konserwacji oraz obsługi technicznej urządzeń.
Instrukcja po wdrożeniu głównie jest używana przez służby utrzymania ruchu bądź służby konserwacyjne, czy też serwisowe. Formułuje podstawowe wytyczne i informacje, które w zależności od rodzaju danych wsadowych udało się zebrać. Posiadamy informacje dotyczące obsługi danego urządzenia w zakresie jego włączania, załączania i podstawowych informacji dotyczących zagrożeń. Mając jeden dokument, możemy stworzyć wymaganą instrukcję stanowiskową dla danego stanowiska produkcyjnego. Jednocześnie zbieranie danych eksploatacyjnych i aktualizowanie instrukcji co jakiś czas powiększa bazę wiedzy na temat danej instalacji czy urządzeń.
Zebrane informacje to konkretna wiedza zarówno dla pracodawcy, służb utrzymania ruchu, pracowników inżynieryjno-technicznych, którzy planują modernizację, remonty, rozbudowę, a też pracodawcy, jeżeli ma plany związane z rozwojem. Konkretna informacja z zakresu BHP i PPOŻ, a także z zakresu ochrony środowiska. Mamy określony wpływ maszyny na środowisko, na bezpieczeństwo ludzi. Dodatkowo mamy informacje o terminach przeglądu, informacje o zakresach. Zebranie tych danych w jednym dokumencie pozwala sformalizować procesy związane z urządzeniem energetycznym, urządzeniami energetycznymi, czy też grupą urządzeń energetycznych i pozwala lepiej zarządzać i kontrolować działania eksploatacyjne.
Autor: Krzysztof Dudziak, inspektor współpracujący TUV NORD Polska