Dyrektywa ciśnieniowa 2014/68/UE, znana również jako dyrektywa PED, została przyjęta przez Parlament Europejski oraz Radę 15 maja 2014 roku. Państwa członkowskie miały obowiązek wdrożyć jej przepisy do krajowego prawodawstwa do połowy 2016 roku.
W Polsce dyrektywa ta została wdrożona 11 lipca 2016 roku, co uregulowano rozporządzeniem Ministra Rozwoju. Odpowiednie odniesienia można znaleźć w Dzienniku Ustaw 2016, pozycja 1036.
Dyrektywa ma na celu zapewnienie swobodnego przepływu urządzeń ciśnieniowych
w obrębie Unii Europejskiej. Osiąga się to poprzez eliminację przeszkód w wymianie handlowej, harmonizację przepisów prawnych oraz określenie wymagań niezbędnych do swobodnego przepływu towarów, przy jednoczesnym zapewnieniu wysokiego poziomu bezpieczeństwa. Dzięki dyrektywie urządzenia wyprodukowane w jednym państwie członkowskim mogą być bez przeszkód użytkowane w innym państwie, zarówno w Unii Europejskiej, jak i w krajach spoza niej, które zaakceptowały europejskie przepisy, np. Szwajcaria.
Dyrektywa 2014/68/UE reguluje projektowanie, wytwarzanie i ocenę zgodności urządzeń ciśnieniowych oraz zespołów urządzeń ciśnieniowych, które zawierają gaz lub ciecz, gdzie najwyższe dopuszczalne ciśnienie (PS) jest większe niż 0,5 bara. Zakres dyrektywy obejmuje zbiorniki, wytwornice pary i gorącej wody, rurociągi, osprzęt zabezpieczający oraz zespoły urządzeń tworzące integralną całość.
Zakres dyrektywy
Dyrektywa ciśnieniowa nie obejmuje:
- rurociągów przesyłowych składających się z rurociągów lub układu rurociągów, zaprojektowanych do przesyłania wszelkich płynów lub substancji do lub z instalacji (nabrzeżnych lub oddalonych od brzegu), począwszy od ostatniego elementu odcinającego w granicach instalacji łącznie z tym elementem, z wszystkimi przyłączonymi urządzeniami przeznaczonymi specjalnie dla rurociągów przesyłowych; wyłączenia tego nie stosuje się do standardowych urządzeń ciśnieniowych, takich jakie znajdują się w stacjach redukcji ciśnienia lub stacjach sprężania,
- sieci wodnych zasilających, rozprowadzających i upustowych oraz z nimi związanych urządzeń, a także kanałów dopływowych, takich jak: zastawki, tunele ciśnieniowe, szyby ciśnieniowe dla instalacji hydroelektrycznych oraz związany z nimi osprzęt specjalny,
- prostych zbiorników ciśnieniowych objętych dyrektywą 2014/29/UE,
- dozowników aerozoli objętych dyrektywą Rady 75/324/EWG,
- urządzeń umożliwiających działanie pojazdów określonych przez następujące akty prawne:
- dyrektywa 2007/46/WE Parlamentu Europejskiego i Rady;
- rozporządzenie (UE) nr 167/2013,
- rozporządzenie (UE) nr 168/2013,
- urządzeń niesklasyfikowanych wyżej niż w kategorii I na podstawie art. 13 niniejszej dyrektywy i objętych jedną z poniższych dyrektyw:
- dyrektywa 2006/42/WE,
- dyrektywa 2014/33/UE,
- dyrektywa 2014/35/UE,
- dyrektywa Rady 93/42/EWG,
- dyrektywa 2009/142/WE,
- dyrektywa 2014/34/UE,
- urządzeń objętych art. 346 ust. 1 lit. b) TFUE,
- elementów przeznaczonych specjalnie do zastosowania jądrowego, których uszkodzenie może spowodować emisję radioaktywną,
- urządzeń do kontroli odwiertu wykorzystywanego w branży poszukiwania i wydobycia ropy naftowej, gazu lub poszukiwania geotermicznego oraz w składowaniu podziemnym, przeznaczonych do utrzymywania lub kontroli ciśnienia w odwiercie; dotyczy to głowicy odwiertu (głowicy wydobywczej), głowicy przeciwerupcyjnej, kolektorów rurowych oraz całości ich wyposażenia po stronie wlotowej,
- urządzeń obejmujących obudowy lub maszyny, w przypadku gdy wymiarowanie, wybór materiału oraz zasady wytwarzania oparte są przede wszystkim na zachowaniu wymogów dostatecznej wytrzymałości, sztywności oraz stateczności, w celu osiągnięcia statycznych i dynamicznych parametrów eksploatacyjnych lub innych właściwości funkcjonalnych oraz w stosunku do których ciśnienie nie jest znaczącym czynnikiem konstrukcyjnym,
- wielkich pieców, w tym systemów chłodzenia wielkich pieców, rekuperatorów dmuchu gorącego, wyciągów pyłu, skruberów wylotowych gazów piecowych, oraz żeliwiaków, pracujących na zasadzie redukcji bezpośredniej, wraz z układami chłodzenia pieców, konwertorów gazowych i tygli do topienia, przetopu, odgazowywania oraz odlewania stali, żelaza oraz metali nieżelaznych,
- obudów urządzenia elektrycznego wysokich napięć, takiego jak aparatura rozdzielcza, aparatura sterownicza, transformatory oraz maszyny wirujące,
- przewodów ciśnieniowych do umieszczania układów przesyłowych, na przykład dla energii elektrycznej oraz kabli telefonicznych,
- statków, rakiet, statków powietrznych oraz ruchomych jednostek przybrzeżno-morskich, a także urządzeń przeznaczonych specjalnie do instalacji na ich pokładzie lub do ich napędu,
- urządzeń ciśnieniowych o elastycznej powłoce np. opon, poduszek powietrznych, piłek wykorzystywanych do gry, łodzi nadmuchiwanych oraz innych podobnych urządzeń ciśnieniowych,
- tłumików wylotowych i wlotowych,
- butelek lub puszek na napoje gazowane do bezpośredniej konsumpcji,
- zbiorników przeznaczonych do transportu i dystrybucji napojów o PS × V nie wyższym niż 500 barów × L oraz najwyższym dopuszczalnym ciśnieniu nieprzekraczającym 7 barów,
- urządzeń objętych dyrektywą 2008/68/WE i dyrektywą 2010/35/UE oraz urządzeń objętych Międzynarodowym morskim kodeksem towarów niebezpiecznych i Konwencją o międzynarodowym lotnictwie cywilnym,
- grzejników i przewodów w układach ogrzewania ciepłą wodą,
- zbiorników przeznaczonych do przechowywania cieczy, o ciśnieniu gazu ponad poziomem cieczy nie większym niż 0,5 bara.
Kategoryzacja urządzeń
Dyrektywa klasyfikuje urządzenia w kategorie od pierwszej (najniższej) do czwartej (najwyższej), w zależności od stwarzanego zagrożenia. Wyższa kategoria oznacza wyższe wymagania dotyczące projektowania, wytwarzania oraz kontroli i oceny zgodności. Urządzenia, które nie kwalifikują się do żadnej z kategorii, są klasyfikowane jako SEP (Sound Engineering Practice – Dobra Praktyka Inżynierska). Urządzenia SEP nie mogą nosić oznaczenia CE i muszą być projektowane zgodnie z uznaną praktyką inżynierską w danym państwie członkowskim UE, musi by dołączona do nich instrukcja eksploatacji.
Projektowanie urządzeń ciśnieniowych
Podczas projektowania urządzeń ciśnieniowych należy przestrzegać zasadniczych wymagań bezpieczeństwa określonych w załączniku nr I do dyrektywy. Projektowanie powinno uwzględniać:
- stan wiedzy oraz aktualną praktykę,
- ciśnienie wewnętrzne i zewnętrzne.
- ciśnienie statyczne oraz masa zawartości w warunkach pracy i warunkach badania;
- temperatury pracy i otoczenia,
- obciążenia spowodowane ruchem, wiatrem, trzęsieniami ziemi,
- siły reakcji i momenty pochodzące od wsporników, zamocowań, rurociągów itp.,
- korozję, erozję, zmęczenie materiału, siły reakcji oraz momenty od podpór
i zamocowań, - rozkład płynów nietrwałych.
Projektanci muszą uwzględnić siły i momenty działające na króćce lub kołnierze oraz obciążenia zewnętrzne, takie jak działanie wiatru i siły przyspieszenia związane z sejsmiką. Dopuszczalne naprężenia muszą być ograniczone, biorąc pod uwagę przewidywane warunki pracy oraz stosując odpowiednie współczynniki bezpieczeństwa. Projektowanie może bazować na wzorach, analizach lub mechanice pęknięć. Obliczenia muszą uwzględniać najwyższe dopuszczalne ciśnienie i kombinacje skrajnych temperatur oraz ciśnień, z zapewnieniem odpowiednich marginesów bezpieczeństwa.
Właściwości materiałów: w projektowaniu zbiorników ciśnieniowych ważne jest uwzględnienie granicy plastyczności, wytrzymałości na rozciąganie, wytrzymałości na pełzanie, modułu Younga i odporności na kruche pękanie. Te parametry są podstawą do obliczeń i doboru odpowiednich materiałów, które muszą być zgodne z obowiązującymi normami.
Normy i przepisy: ważne jest przestrzeganie norm zharmonizowanych, takich jak np. norma EN 13445 czy EN13480, które zawierają wytyczne dotyczące materiałów, projektowania, wytwarzania i kontroli urządzeń ciśnieniowych.
Współczynniki bezpieczeństwa: w projektowaniu uwzględnia się współczynniki bezpieczeństwa związane z materiałem oraz złączami spawanymi. W zależności od poziomu badań, grubość ścianek zbiorników i elementów ciśnieniowych może się różnić.
Korozja i degradacja: w projektowaniu urządzeń ciśnieniowych należy uwzględnić ryzyko korozji i inne mechanizmy degradacji, przewidując odpowiednie naddatki na korozję oraz środki ochronne, takie jak powłoki antykorozyjne.
Stabilność konstrukcji: należy zapewnić odpowiednią stabilność konstrukcji urządzenia, stosując wzmocnienia lub dodatkowe elementy, gdy grubość ścianek nie jest wystarczająca.
Metody projektowania: istnieją różne sposoby projektowania, takie jak: metoda obliczeniowa oraz doświadczalna. Obie mają swoje wymagania i procedury, które muszą być spełnione, aby zapewnić zgodność z przepisami i normami.
Badania i kontrola: urządzenia ciśnieniowe muszą przechodzić odpowiednie badania: próby ciśnieniowe, oraz regularne kontrole, aby zapewnić ich bezpieczeństwo i zgodność
z normami.
Oznakowanie i dokumentacja: po zakończeniu procesu projektowania i wytwarzania urządzenie musi być oznakowane znakiem CE, który potwierdza zgodność z wymaganiami dyrektywy ciśnieniowej. Urządzenie powinno również posiadać tabliczkę znamionową
z informacjami o numerze seryjnym lub oznaczeniu partii, roku produkcji, dopuszczalnych wartościach pracy (ciśnienie i temperatura), nazwie i adresie wytwórcy, pojemności lub wymiarze DN (w przypadku rurociągów) oraz w zależności od typu urządzeń ciśnieniowych, dalsze informacje niezbędne do bezpiecznej instalacji, obsługi lub użytkowania oraz,
w stosownych przypadkach, konserwacji i kontroli okresowych
Identyfikacja materiału: musi być zapewniona identyfikacja materiałów użytych
w budowie urządzenia, aby śledzić ich pochodzenie i właściwości.
Eksploatacja i obsługa: instrukcje eksploatacji powinny zawierać zalecenia dotyczące obsługi, konserwacji oraz wymiany zużytych lub narażonych na degradację części.
Autor: Łukasz Leszczyński, Inspektor w zakresie badania projektów urządzeń ciśnieniowych