W normie ISO 14001:2015 polityka środowiskowa definiowana jest jako
„Zamierzenia i ukierunkowanie organizacji, dotyczące środowiskowych efektów działalności, formalnie wyrażone przez najwyższe kierownictwo”.
Zatem polityka środowiskowa powinna wyrażać wszelkie inicjatywy, postanowienia, idee, koncepcje i dążenia, które mają w założeniu prowadzić do osiągnięcia mierzalnych wyników w zakresie zarządzania aspektami środowiskowymi. Wyniki te mogą być mierzone (w ujęciu ilościowym lub jakościowym) w odniesieniu do tejże polityki, ale także bezpośrednio do celów środowiskowych (do ustanowienia których ramy nadaje właśnie polityka środowiskowa) lub innych kryteriów, przy wykorzystaniu wskaźników.
Za ustanowienie, wdrożenie i utrzymanie polityki środowiskowej odpowiada najwyższe kierownictwo. Powinna być przechowywana jako udokumentowana informacja i należy zapewnić jej odpowiednie zakomunikowanie w organizacji oraz dostępność dla stron zainteresowanych.
Jaka powinna być polityka środowiskowa?
Przede wszystkim adekwatna do celu istnienia organizacji oraz jej kontekstu. Należy wziąć przy tym pod uwagę charakter, skalę i wpływ na środowisko samej organizacji oraz oferowanych przez nią wyrobów i usług. Jej konstrukcja powinna jednocześnie stanowić swoisty szkielet, na którym będą następnie definiowane cele środowiskowe. Szkielet ten stanowią przede wszystkim podjęte w polityce zobowiązania: do ochrony środowiska, do zapobiegania zanieczyszczeniom, do spełnienia zobowiązań w zakresie zgodności oraz do ciągłego doskonalenia (w celu poprawy środowiskowych efektów działalności). Oczywiście katalog zobowiązań nie jest zamknięty, a wszelkie inne, specyficzne zobowiązania wynikać mogą z analizy kontekstu organizacji.
Co na to EMAS?
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) NR 1221/2009 z dnia 25 listopada 2009 r. w sprawie dobrowolnego udziału organizacji w systemie ekozarządzania i audytu we Wspólnocie (EMAS) podaje spójną z ISO 14001, aczkolwiek pełniejszą definicję: „Polityka środowiskowa oznacza ogólne zamiary i kierunek działania organizacji w odniesieniu do efektów jej działalności środowiskowej w kształcie wyrażonym formalnie przez najwyższe kierownictwo, w tym zgodność ze wszystkimi mającymi zastosowanie wymaganiami prawnymi dotyczącymi środowiska, a także zobowiązanie do ciągłej poprawy efektów działalności środowiskowej. Stwarza ona ramy dla działania oraz wyznaczenia celów i zadań środowiskowych”.
A inne systemy?
Polityka środowiskowa, lub jej elementy i warianty, pojawiają się również w innych systemach zarządzania środowiskowego, czy też certyfikacji organizacji, procesów i usług. Może być nazwana polityka czystszej produkcji, polityka zielonego biura, polityka ekologiczną itp. Cel i przesłanie pozostaje jednak bez zmian, przy czym może ujmować działania prośrodowiskowe w sposób szerszy (np. obejmując elementy CSR) lub węższy (np. ograniczając się tylko i wyłącznie do minimalizacji odpadów).
Tyle teorii. Jak to jest w praktyce?
"A bywa tak i tak…"
... jak śpiewał Krzysztof Krawczyk.
Bywa tak, że polityka jest napisana na bazie przeglądu polityk środowiskowych innych organizacji, działających w podobnej branży. Taki dokument może zawierać wszystkie cechy wymagane przez normę ISO 14001:2015, w tym zobowiązania. Może nawet względnie pasować do kontekstu organizacji, a najwyższe kierownictwo ustanowi ją jako obowiązującą i odpowiednio zakomunikuje. Ustalane na takiej kanwie cele środowiskowe, odnoszące się do zidentyfikowanych aspektów środowiskowych, mogą być jednak, delikatnie rzecz ujmując, mało ambitne. Pomimo powziętych w polityce zobowiązań, a ciągłe doskonalenie i poprawa efektów działalności w zakresie środowiska mogą nigdy nie nadejść.
Bywa też tak, że polityka jest budowana zespołowo, przy odpowiednim zaangażowaniu najwyższego kierownictwa, a jej tworzenie poprzedzają odpowiednie analizy. Tak zbudowana polityka będzie w ścisły sposób korespondowała z działalnością organizacji, jej oddziaływaniem na otoczenie i wpływem otoczenia na nią. Da solidne podstawy do określenia celów środowiskowych, których osiąganie będzie z jednej strony wymagało ciągłego doskonalenia, a z drugiej do ciągłego doskonalenia prowadziło.
Świadome podejście do polityki środowiskowej.
Przede wszystkim zastanówmy się nad tym, w jaki sposób nasza organizacja wpływa na środowisko:
- Jaki wpływ generują oferowane przez nas usługi i produkty?
- Jaki wpływ powoduje łańcuch dostaw?
- Jakie oczekiwania względem ochrony środowiska mają nasi klienci, dostawcy, rynek konsumenci czy też administracja publiczna?
- Jaką strategię środowiskowa przyjmuje rynek na którym działamy, nasi konkurenci, liderzy branży, czy też nasza firma-matka (jeśli działamy w strukturach korporacyjnych)?
- Jak kształtują się trendy polityczne i społeczne?
- Jak na zarządzanie środowiskowe w naszej organizacji wpływają uwarunkowania ekonomiczne?
- Na co pozwalają nam dostępne technologie?
Jak zazwyczaj – katalog zagadnień jest otwarty. Ilość i poziom szczegółowości powinien być tak dobrany, aby polityka nie była pustym dokumentem, o znikomym znaczeniu, ale tez żeby nie stała się pętlą na szyi. Działanie zespołowe ma duże znaczenie, szczególnie, jeśli firma składa się z wielu działów, z których każdy ma nieco inny pogląd i doświadczenia związane z zarządzaniem środowiskowym. Różne punkty widzenia przedstawią też zapewne pracownicy z różnych szczebli, jeśli struktura organizacji jest hierarchiczna. Aby polityka była „skuteczna”, niezbędne jest również zaangażowanie najwyższego kierownictwa (już od początku!), tak, aby dochować spójności polityki środowiskowej z celami i strategią organizacji. Efekt synergii jest tutaj jak najbardziej pożądany.
Słaba polityka, słabe zarządzanie?
Jednym z kroków oceny aspektów jest ich pod kątem wpływu na realizację ustalonej w organizacji polityki środowiskowej. Według metody z przytoczonego artykułu, jeśli dany aspekt nie koliduje z polityką, przypisujemy 1 pkt. w przypadku, gdy koliduje, przypisujemy 3 pkt. Dość łatwo możemy sobie wyobrazić sytuację, w której polityka jest ustanawiana w taki sposób, aby w tym elemencie oceny aspektów wychodziło nam korzystnie. Takie podejście do polityki środowiskowej pokazuje jednak, że nie zależy nam na postawie proaktywnej (zapobieganie zanieczyszczeniom) i ciągłym doskonaleniu, co z pewnością nie umknie uwadze audytora (czy to wewnętrznego, czy tez z jednostki certyfikującej systemy). Zobowiązania te są obowiązkowym elementem polityki.
Czy można zatem podjąć zobowiązanie, świadomie unikając jego realizacji?